by Pranil Sawe | Apr 3, 2022 | Uncategorized
वेदांत सप्ताह महोत्सव – २०२२,
ज्ञानप्रबोध वेदांत शिक्षा शिविर – दिवस तिसरा

भगवद्गीतेसी करूनि नमन ।
तिस-या दिवसाचे विवेचन ।
टाकण्या भक्तापदरी ज्ञान ।
ज्ञानगुरू सरसावला ॥१॥
आहार, यज्ञ, तप, दान ।
उहापोह या अध्यायी जाण ।
याविषयीचे सम्यक ज्ञान ।
सांगतसे ज्ञानराजा ॥२॥
आहाराचेही असती तीन प्रकार ।
सात्विक, राजसिक, तामसिक आहार ।
प्रिय आहार आपापल्या प्रकृतीनुसार ।
प्रत्येक जीवास ॥३॥
यज्ञ, तप, दान ।
त्याचेही प्रकार तीन ।
भेद अर्जुनासी समजावीत ।
जगद्गुरू श्रीकृष्ण ॥४॥
जीवनात करावयाचे पंचयज्ञ ।
ब्रह्मयज्ञ, देवयज्ञ, पितृयज्ञ ।
भूतयज्ञ आणि मनुष्ययज्ञ ।
व्याख्या समजावीत ज्ञानराजा ॥५॥
आता आहाराचा विस्तार ।
सात्विक जनांचा विचार ।
कैसा भोजन प्रकार ।
वर्णिले समग्र ॥६॥
आयुष्य, बल आरोग्य, बुद्धी ।
सुख, प्रीतीची होई वृद्धी, ।
रूचकर, छान, स्निग्धी ।
सात्विकांचा तो आहार ॥७॥
कडू, आंबट, अतिगरम, खारट ।
कोरडे, जळजळीत आणि तिखट ।
दुःख, काळजी उत्पन्न करणारे ताट ।
राजसांना अतीप्रिय ॥८॥
अर्धकच्चे, शिळे, दुर्गंधीयुक्त ।
निरस, उष्टे, अपवित्र ।
परमात्म्यास देण्यास वर्जित
आहार तामसीजनांचा ॥९॥
by Manohar Wagle | Jan 27, 2022 | Uncategorized
It can literally grant you Moksha.
We all have heard of what a Guru’s Grace can do for anyone who has surrendered and submitted himself at his Guru’s feet.
This Datta Jayanti Utsav, I had the opportunity of witnessing from close quarters how mystically a Guru works to grant his beloved Shishya permanent deliverance from the cycle of birth and death, in other words, Moksha.
This is the story of a gentleman from Mumbai, Mr. Sharad Laxuman Berde, better known to Sampradayiks as Berde Kaka. Physically he was huge but he was a most gentle, humble, loving and pious man
Berde Kaka became a Devotee of Shree Manik Prabhu Maharaj in the Seventies. He and his family, comprising of his wife, two sons, their wives and children all were staunch followers of Shree Prabhu.
Berde Kaka, along with some member of his family would attend all the major utsavs of the Samsthan. He was ever there, his quiet presence in the temple or the Darbar was a constant.
In later years he even came to Manik Nagar alone and continued his quiet worship.
His relationship with his Sadguru, Shree Siddharaj Manik Prabhu and later Shree Dnyanraj Manik Prabhu was never openly obvious to everyone but they had a soft corner in their hearts, for him. I can vouch for this from an incident during the Kumbhabhishekham of Shree Manik Prabhu Maharaj’s Temple.
There was a huge Pandal erected from which the Devotees went turn by turn to perform the Kumbhabhishekham. Berde Kaka was there in the Pandal, but was making no move towards the Kalash. I asked him why he was not coming and he said he lacked the confidence to go up there. I said I will hold your hand and take you, but he said he had not done the booking for the same. I said I will take Maharaj’s permission. When I approached Maharaj, he was busy distributing Prasad to devotees, yet when he heard about Berde Kaka, he immediately said “Ja, gheun ja”. Then again, he called me back and said, “If anyone obstructs you, say I have said to allow him”. That is when I got a peep into the soft corner of Maharaj’s heart that was occupied by Berde Kaka.

(Photo: Late Shri Sharad L Berde receiving blessings from Shri Siddharaj Manik Prabhu Maharaj)
In the last couple of years Berde Kaka was unable to come to Manik Nagar due to his failing health and indisposition. This Datta Jayanti Utsav also he couldn’t make it but his elder son, Ashish, with wife and daughter planned to attend the full Utsav, from the Sparshdarshan of Shreeji’s Samadhi till the Darbar. However, as the day of departure neared, Berde Kaka’s health deteriorated and they were in a quandary whether to go or not.
On Wednesday, 8th December, Ashish sent a message to Maharaj about this quandary. On Thursday, Maharaj called them, asked about Berde Kaka’s health and then asked Ashish about his program. Ashish said they had the desire to attend but needed Maharaj’s ashirwad. Maharaj simply replied, “Ashirwad ahet”.
That gave them the confidence to travel and they reached Manik Nagar on the 12th of December. After the Sparshdarshan, when Ashish met Maharaj, he said to him that he should take a call whether to stay or return taking into consideration the circumstances. Ashish chose to return along with the Teertha of Shreeji’s Samadhi and Maharaj’s Prasad for Berde Kaka. Maharaj’s parting words to Ashish were, “Tyana sang Namasmaran chalu theva”.
Ashish returned alone to Mumbai on Monday, the 13th, met Berde Kaka and gave him the Teertha and Prasad.
The next day was Shri Prabhu’s Punyatithi the day of Shri Manik Prabhu’s 156th Aradhana. By evening Ashish’s wife received a message that Berde Kaka was serious and they were in a quandary what to do. They came with me to Shree Prabhu’s Temple and I went in to ask Maharaj what they should do. He signalled that they should leave. When I asked about Prasad for them, he shook his head so I asked them to go to Mumbai. Subsequently I found out that it was around that time that Berde Kaka passed away.
Now, when I look at all the happenings in context, it is clear that Maharaj planned everything for Berde Kaka to depart this world on that holiest of days, Shri Prabhu’s Punyatithi (Mokshada Ekadashi) and he arranged for Ashish to come to Manik Nagar to carry Teerth and Prasad for Berde Kaka’s onward journey. I am grateful to have got such a close glimpse of the mystical ways of our Maharaj and his infinite compassion and love for his beloved Devotee. All that the Guru requires is unconditional love and complete faith and then he looks after all your needs.
by Pranil Sawe | Nov 21, 2021 | Uncategorized
भाग चौथा
आज सकाळी सव्वापाचलाच जाग आली. एरव्ही अलार्म झाल्यावर पाच दहा मिनीटे तरी बिच्छान्यात रेंगाळणारा मी झटकन उठून बसलो, पावणेसहाला तयार होऊन काकड आरतीसाठी निघालो. आज गेस्टहाऊसच्या गेटमध्येच धक्क्यावर सात आठ वानरे बसली होती. आज शनिवार आणि वानरराज असे अवचित पुढ्यात आले. जय बजरंगबलीचा पुकारा करून कडेने सावकाश निघालो. बिचाऱ्यांनी काही त्रास दिला नाही. आज आसमंतात हलक्या धुक्याची चादर होती. हवेतील मंद गारवा मनास अजूनच प्रफुल्लीत करत होता. मुख्य प्रवेशद्वारावर आलो. कोणीही वाजवू शकणार नाही इतक्या अशक्य उंचीवर असलेल्या घंटेने लक्ष वेधले. ती इतक्या उंचावर का ह्याचे सुंदर विवेचन Manik Prabhu ह्या YouTube चॅनेलवर ‘प्रभुमंदिर का सिंहद्वार’ ह्या छोट्याशा व्हिडीयोतून मिळते. जीवनात आपण कितीही उंची गाठली, कितीही साध्य केलं तरी आपण सर्वशक्तीमान अशा श्रीप्रभुसमोर सदैव छोटे असतो, ह्या जगात सर्वात उंच, सर्वात श्रेष्ठ, सर्वात मोठा आणी सर्वात महान श्रीप्रभूच आहे, अशी छानशी संकल्पना ह्या उंचावर टांगलेल्या घंटेमागे आहे. श्रीप्रभुसंस्थानाने श्रीप्रभुमंदिर परिसरातील वैशिष्ट्यपूर्ण ठिकाणांचे असे अनेक छोटे छोटे व्हिडीओ बनवले आहेत. श्रीचैतन्यराज प्रभूंच्या सुष्पष्ट आवाजातील हे व्हिडीओ ऐकणे हा एक सुखद अनुभव आहे. You Tube आणि फेसबुकवर हे व्हिडीओ आपणांस पाहता येतात. आज सकाळी मी लवकर आल्याने शांतता होती. आकाशात शेंदऱ्या रंगाची प्रभा होती. पश्चिमेला चंद्रमा अस्ताला जाण्याच्या तयारीत होता. सूर्य देव आपल्या किरणांनी श्रीप्रभुला स्नान घालण्यास तयार होत होते. मुख्य दरवाजा उघडल्यावर आत आलो. गाभाऱ्यात श्रीप्रभुसमाधीवर केवळ एक भगवे वस्त्र होते. समस्त योगियांचा राजा श्रीप्रभु त्या योगीरूपातही किती लडिवाळ आणि मोहक दिसत होता. आपण एकदा सद्गुरूच्या प्रेमात पडलो की तो ही मग आपल्या निरनिराळ्या रूपांनी प्रगटून आपल्या डोळ्यांचे पारणे फेडत राहतो. येथे आल्यावर पहिल्या दिवसांपासून श्रीप्रभु मला त्याच्या रंगात रंगवत होता, प्रभुभक्तीत असे रंगून जाणे ही वेगळी अनुभूती आहे. निवांत असल्यामुळे मी ती मनमुराद अनुभवत होतो. आजही अभिषेकाचा संकल्प केला. आज श्रीप्रभुसमाधीवर निळ्या रंगाचा साज होता. त्यावर जांभळ्या रंगाची, हिरव्या किनारीची व सोनेरी नक्षी असलेली रेशमी शाल पांघरली होती. गुलाब आणि निशीगंधाचा भरगच्च हार गळ्यात रूळत होता. वरील बाजूस गुलाबी रंगाची फुग्याची फुले छान, अलगदपणे रचली होती. माणिक रत्नाने जडवलेले सुवर्णफुल मस्तकी शोभून दिसत होते. त्यावर तुळशीचा तुरा श्रीप्रभुरूपास चार चांद लावत होता. गळ्यात टपोऱ्या मण्यांची माळ श्रीप्रभूंचे रूप अजूनच खुलवत होती. एकंदरीत श्रीप्रभूंची आजची सजावट मनाचा ठाव घेत होती. प्रभु जात्याच सुंदर, प्रभूंची सजावटही तितकीच सुंदर. कितीतरी वेळ श्रीप्रभूंचे हे गोड रूप पाहत बसलो. श्रीप्रभुला कुणाची नजर लागू नये म्हणून हळूच दोन्ही हाताची बोटे कानाजवळ नेऊन मोडली. असो, नित्य उपासना करून भंडारखान्यात जाऊन नाश्ता करून आलो. दोन दिवसांत भंडारखान्यातील बऱ्याच जणांचे चेहरे परिचयाचे झाले होते. येथील सेवेकरी वर्ग अत्यंत साफसूफ, मेहनती, सुहास्यवदन आणी वेळेची बंधन पाळणारा असा अनुभवास आला. वेद पाठशाळेत अध्ययन करणारे विद्यार्थी येथे नाश्ता व भोजनास येत असतात.

आज श्रीसिद्धराज प्रभुमहाराजांची पुण्यतिथी होती. साधारण साडेदहा अकराला कार्यक्रम सुरू होणार होता. माझ्याकठे दीड दोन तास होते. आज मी गुरूगंगा आणि विरजा नद्यांच्या संगमावर जाऊन यायचे ठरविले होते. त्याप्रमाणे पुलावरून डाव्या हाताच्या गेटने संगमस्थानाकडे एकटाच निघालो. समोरच भारद्वाज पक्षाचे दर्शन घडले. माणिक नगराच्या दक्षिणेला गुरूगंगा वाहते व पूर्व दिशेकडून विरजा नदी येऊन आग्नेय दिशेस दोन्ही नद्यांचा संगम होतो. येथे छान घाट बांधला आहे त्यास पुष्करणी म्हणतात. सभोवताली वटवृक्षांची दाटी आहे. हा एकंदरीत नयनरम्य व मनास आत्यंतिक शांतीप्रदायक असा परिसर आहे. येथेच श्रीमाणिकप्रभूंची माता, श्रीबयाम्मामाता, श्रीप्रभूंचे वडीलबंधू श्रीहणमंतदादा महाराज, कनिष्ठ बंधू श्रीनृसिंहतात्या महाराज ह्यांच्या समाध्या आहेत. त्यांचे मनोभावे दर्शन घेतले. पुष्करणी तीर्थात खाली उतरून ते पवित्र जल अंगावर शिंपडले. परीसरातील झाडांवर पांढरे घुबड होते. गुरूगंगा नदीत तीच दोन बदके स्वच्छंदपणे विहार करत होती. ही जोडी मला रोज दिसायची. मोरांचा केकारव अगदी स्पष्ट ऐकू येत होता. अगदी जवळपासच कुठेतरी असावेत. परत मंदिरात जात असताना गेटमधून श्रीजींचे गोधन समोरून चालत नव्हे नव्हे, धावत, बागडत येत होते. मोकळ्या कुरणात चरण्याचा आनंद त्यांच्या देहबोलीतून स्पष्ट जाणवत होता. त्यांना मार्ग प्रशस्त करून देऊन मी एक कडेला थांबलो.

यथावकाश श्रीप्रभुमंदिराच्या मुख्य दरवाज्याजवळ आलो. कानावर संबळाचा आवाज पडला. श्रीजी आपल्या घरातून मंदिरात येण्यासाठी निघाले होते. मी ही उत्साहाने श्रीजींपाठोपाठ निघालो. मुक्तिमंडपाजवळ मंदिरात श्रीसिद्धराज प्रभूंच्या तसविरीची मंत्रोच्चारात विधिति् पूजा केली गेली. समोरच शामियाना उभारला होता. श्रीप्रभु कटुंबीय व जमलेले भक्त सवाद्य भजनांत रंगले होते. पुजेची सांगता झाल्यानंतर आरती झाली व नंतर नवीन निर्माणाधीन असलेल्या श्रीसिद्धराज प्रभुसमाधीचे सर्वांनी दर्शन घेतले. संध्याकाळी साडेचारला श्राद्धकार्य सुरू झाले. श्रीजी व आनंदराजप्रभूंनी अगदी शास्त्रोक्त पद्धतीने वार्षिक श्राद्धविधि मंत्रघोषात पार पाडला. ब्राह्मणभोजन, दक्षिणा उपरांत आम्हासही तीर्थप्रसाद मिळाला. येथेही भजन म्हटले गेले. श्रीजींचे संपूर्ण कुटुंब ह्यात सहभागी होते.
संध्याकाळी पश्चिम क्षितिजावर श्रीप्रभु कितीतरी रंगांची मुक्तपणे उधळण करीत होता, जांभळा, निळा, केशरी, राखाडी, गुलाबी, लाल, पिवळा. जणू माझ्या अंतरंगात सकलमताचे रंग भरत होता. मुक्तिमंडपाशेजारील औंदुबराखाली बसून श्रीप्रभुची ही चित्रकला पाहण्यात कितीतरी वेळ गेला. जागोजागी चैतन्याची अनुभूती येत होती.

सात सव्वासातच्या सुमारास श्रीजींच्या घरी भक्तमंडळी जमली होती. दर्शनी भागातल्या मंद दिव्यांनी श्रीजींची हवेली अत्यंत मनोहर दिसत होती. यथावकाश सर्वांना आत बोलावले गेले. वयस्कर नागरिकांना, ज्यांना खाली बसता येत नाही अशांना टेबलाची व्यवस्था केली होती. भारतीय बैठक घालून समोर केळीच्या पानांतून सर्वांना भोजन वाढले. चटण्या, कोशिंबीरी, कढी, भाज्या, वड्या, सांबार , शीरा वरण, भात, तूप असा समग्र बेत होता. सर्वांना जातीने काही हवे नको ते पाहिले जात होते, आग्रह होत होता. श्रीप्रभूंचा हा स्नेह अनुभवत पोटभर जेवलो. आज बाजूला श्रीप्रभुपदांना आपल्या पेटीने सूरसाज चढवणारे श्री माणिक पब्लिक स्कूलचे संगीत शिक्षक श्री अजयजी सुगांवकर होते. त्यांच्याशी ह्यायोगे ओळख झाली. एकंदरीत ही संगीत मेजवानी पार पडली.
भोजनानंतर श्रीप्रभु मंदिरात शनिवारचे भजन होते. लवकर जाऊन जागा पटकावली. श्रीप्रभुसमाधिसमोर लाल गालीचा अंथरला होता. समोर श्री ज्ञानराजप्रभूंच्या गादीची व्यवस्था करण्यात आली होती. थोड्या वेळाने दिवट्या मशाली सहित, भक्तकार्यकल्पद्रुम मंत्राच्या जयघोषात, श्रीजींचे आगमन झाले. आरती नंतर भजन सुरू झाले. आजपर्यंत ज्यांची भजने, पदे युट्यूबवर ऐकली होती ते श्रीआनंदराज प्रभुमहाराजही भजनाला उपस्थित होते. शनिवारचे सप्ताह भजन फारच रंगले. श्रीज्ञानराजप्रभूंना भजनात रंगलेले असताना त्यांच्या हाताची, देहाची हालचाल पाहणे हा अविस्मरणीय अनुभव होता. श्री आनंदराजप्रभूंची सुरांवरील हुकूमत, श्री अजयजींच्या ताना, तबला पेटीची जुगलबंदी, टाळ, झांचांचे कितीतरी वैविध्यपूर्ण आवाज हे सर्व वातावरण अद्भूत होते. येथे जीवाला मीपणाचा विसर पडतो. श्रीमाणिकप्रभूंच्या काळात भजने म्हणताना किती आनंदसोहळा असेल? मारुतीरायाला मनोभावे आळवून श्रीप्रभूंची शेजारती झाली. कुरमुरे खोबऱ्याचा प्रसाद वाटला गेला. अत्युच्च समाधानाचे गाठोडे बांधून मीही गेस्टहाऊसकडे वळालो. मनाच्या प्रफुल्लित अवस्थेत भजनातील ओळी ओठावर सहज रेंगाळत होत्या. निद्रा करी श्रीवनमाळी, नित्याहुनि निशी बहु झाली… क्रमशः…
by Chaitanyaraj Prabhu | Nov 10, 2021 | Uncategorized
सकलमत संप्रदाय के सिद्धांतो की काव्यात्मक संस्तुति
प्रथम पुष्प
(चौपाई छंद)
जय बया-मनोहर के नंदन
शतकोटि नमन शतकोटि नमन।
हे विघ्ननिवारक भवभंजन
स्वीकार करो शत शत वंदन।।१।।
वह सृष्टि सृजन का पूर्वकाल
था ब्रह्म एक केवल विशाल।
अवकाश रहित चिद्घन अखंड
था एक अकेला प्रभु प्रचंड।।२।।
संकल्प जगा प्रभु के मन में
सूने उस एकाकीपन में।
बहुविध अनेक मैं हो जाऊं
अगणित रूपों में खो जाऊं।।३।।
तब माया में खलबली मची
गुणभूतों ने मिल सृष्टि रची।
नभ अनिल अनल जल औ भूतल
नाना जीवों के देह सकल।।४।।
नर को विवेक का दान मिला
पशुओं से ऊंचा स्थान मिला।
दुर्लभ विशिष्ट सम्मान मिला
अत्युच्च श्रेष्ठ सोपान मिला।।५।।
मानव की बुद्धि निराली है
सत् असत् जानने वाली है।
सात्विक सुबुद्धि जो पाता है
नर नारायण बन जाता है।।६।।
लेकिन कलि का था दुष्प्रभाव
बिगड़ा मानव का निजस्वभाव।
भूला वह शास्त्रों का सुझाव
बढ़ गया धर्म मत में तनाव।।७।।
नैतिक जीवन तमग्रस्त हुआ
फिर सद्विवेक का अस्त हुआ।
आदर्श मार्ग उध्वस्त हुआ
सज्जन समाज संत्रस्त हुआ।।८।।
ईर्ष्या की विषमय ज्वाला से
विद्वेष घृणा की हाला से।
जनता के तन मन दहक उठे
बच्चे-बच्चे भी बहक उठे।।९।।
मतभेद छिड़ा मत पंथों में
विधिरीति प्रथा सिद्धांतों में।
पद्धति उपासना ग्रंथों में
धर्मांध मूढ़ दिग्भ्रांतों में।।१०।।
जो भड़का वैचारिक विवाद
सबके मन में छाया प्रमाद।
भिड़ गए लोग भी आपस में
विद्वेष बढ़ा जन मानस में।।११।।
बन उठी द्वेष की दीवारें
लेकर हाथों में तलवारें।
मत पंथ परस्पर लड़ते थे
औ’ बात-बात पर अड़ते थे।।१२।।
मत मेरा ही है सर्वश्रेष्ठ
हमसे है कोई नहीं ज्येष्ठ।।
यह समझ परस्पर भिड़ते थे
अंदर ही अंदर कुढ़ते थे।।१३।।
जी भरकर निंदा करते थे
मन अपना गंदा करते थे।
सोपान नरक के चढ़ते थे
रौरव पीड़ा में सड़ते थे।।१४।।
दुष्टों का फिर उत्पात बढ़ा
उनके सिर पर उन्माद चढा।
मानव के मन में स्वार्थ भरा
औ’ उसने दानव रूप धरा।।१५।।
विपदा में थी निज परंपरा
संताप ग्रस्त थी वसुंधरा।
चिंता में था सज्जन समाज
अब किसी तरह बच सके लाज।।१६।।
थे विषयभोग में सभी मगन
नैतिक मूल्यों का हुआ पतन।
दुष्टों के हाथों था शासन
बिक गया राज्य का सिंहासन।।१७।।
सब भूल गए थे राम भजन
करते थे तुच्छ सकाम यजन।
बस स्वार्थ देखते थे अपना
था स्वर्गप्राप्ति उनका सपना।।१८।।
वर्तन जनता के थे अशुद्ध
वैदिक परंपरा के विरुद्ध।
सारा समाज था बंटा हुआ
अध्यात्म मार्ग से हटा हुआ।।१९।।
नास्तिक मत का था यह प्रभाव
लोगों के थे बदले स्वभाव।
हरिभजन भक्ति का था अभाव
अब कौन इन्हें देता सुझाव।।२०।।
सब डूबे थे अंधियारे में
भटके भ्रम के गलियारे में।
सर्वत्र अविद्या का तम था
बस जनन मरण का ही क्रम था।।२१।।
सब विफल हो गए थे साधन
बस एक बचा था आलंबन।
श्रीप्रभु की शरण गए मुनिजन
अपनी पीड़ा का किया कथन।।२२।।
प्रभु द्रवित हुए कुछ कह न सके
भक्तों के दुख को सह न सके।
दृग मूंद लिए हो गए मौन
एकांत भंग अब करे कौन।।२३।।
थम गई काल की गति क्षणभर
निस्पन्द हुए खग पशु जलचर।
भयचकित स्तब्ध व्याकुल थे सब
था पता नहीं होगा क्या अब।।२४।।
प्रभु ने अपने लोचन खोले
स्मित हास्य वदन से वे बोले।
मैं हूँ तो तुम क्यों डरते हो?
मन को निराश क्यों करते हो।।२५।।
मेरा ले लो यह आज वचन
जिसका निश्चित होगा पालन।
होगा अधर्म का उच्चाटन
है अटल धर्म का संस्थापन।।२६।।
सुनकर प्रभु का यह आश्वासन
उल्लसित हुए सब आश्रितजन।
बज उठे वाद्य, जयघोष हुआ
सद्भक्तों को संतोष हुआ।।२७।।
सन्मार्ग विमल दिखलाने को
आंखों की धूल हटाने को।
आपस का बैर मिटाने को
सबको एकत्रित लाने को।।२८।।
जीवन का सत्य बताने को
वेदों के वचन सुनाने को।
ज्ञानामृत रस बरसाने को
अद्वैतमार्ग दिखलाने को।।२९।।
बंधन से मुक्त कराने को
फिर गीत शांति का गाने को।
उस पार हमें पहुँचाने को
गीता के पद दोहराने को।।३०।।
निद्रा से हमें जगाने को
अमृत का स्वाद चखाने को।
गा अहं ब्रह्म के गाने को
त्वं को तत् से मिलवाने को।।३१।।
प्रभु सगुणरूप धरकर आए
झोली अपनी भरकर लाए।
गुरुसार्वभौम बनकर आए
भक्तों के हित चलकर आए।।३२।।
फिर निराकार साकार हुआ
माणिकप्रभु का अवतार हुआ।
इस धरती का उद्धार हुआ
श्रीगुरु का जयजयकार हुआ।।३३।।
छटनेवाला था अंधियारा
छाने वाला था उजियारा।
मार्तंड ज्ञानमय उदित हुआ
प्रभु भक्तों का मन मुदित हुआ।।३४।।
जल उठी सकलमत की मशाल
कट गया मोह का विषम जाल।
दीपित था उज्ज्वल पथ विशाल
इसपर चलने वाले निहाल।।३५।।
तत्पर अधीर थे श्रोतागण
हो योग्यमार्ग का संदर्शन।
हो गए सिद्ध प्रभु भी तत्क्षण
आरंभ हुआ फिर उद्बोधन।।३६।।
सिद्धांतसकलमत के विशेष
सारे तत्त्वों का समावेश।
ऐसा प्रभु ने संदेश दिया
अभिनव अमूल्य उपदेश दिया।।३७।।
द्वितीय पुष्प
(ताटंक छंद)
असुरों के निर्दालनहित प्रभु ने अनंत अवतार धरे
मानवता के रक्षणहित रावण जैसों के प्राण हरे।
लेकिन प्रभु ने दत्तरूप में सद्गुरु बन अवतार लिया
मनमंदिर में आत्मदीप की आभा का विस्तार किया।।३८।।
गुरुस्वरूप में प्रगटे प्रभु करने ज्ञानामृत का वितरण
अति आवश्यक था होना अद्वैत मार्ग का प्रतिपादन।
जन मानस से करने को अज्ञानतिमिर का निराकरण
श्रीप्रभु ने आरंभ किया प्रिय भक्तजनों से संभाषण।।३९।।
करुणाघन प्रभु बोले सबसे बात सुनो मेरी प्यारे
सच मानो मेरे प्रभु के प्रिय हो तुम सारे के सारे।
सब समान हैं किसी तरह का भेद नहीं उसके घर में
ना जाने तुम क्यों रखते हो भेदभाव परमेश्वर में।।४०।।
हम सबका भगवान् एक है सकलजगत् का वह स्वामी
वही सभी मत पंथों को प्रेरित करता अंतर्यामी।
सभी ग्रंथ सिद्धांतों का वह एकमात्र है आलंबन
इसीलिए हम सभी मतों पंथों को करते हैं वंदन।।४१।।
अरे भूलकर भी मत करना कभी दूसरों की निंदा
ना जाने कब पड़े गले में अतिघातक यम का फंदा।
शीश झुकाकर विनम्रता से सबका आदर किया करो
सबके अंदर जो-जो अच्छा हो उसको तुम लिया करो।।४२।।
मन में द्वेष अन्य पंथों का ऊपर से चल रहा भजन
ऐसों को कहते पाखंडी निश्चित उनका घोर पतन।
भजन सफल यदि करना हो तो शुद्ध रखो तुम अपना मन
कैसे उभरे प्रभु की छवि यदि दूषित हो मन का दर्पण।।४३।।
अपने बच्चों को दो संस्कृति नीति सभ्यता का शिक्षण
परंपरा का स्वाभिमान रख करो धर्म का संरक्षण।
अन्यों को ना पहुँचे पीड़ा ध्यान रहे इसका प्रतिक्षण
जनता की सेवा में अर्पित कर दो तुम अपना जीवन।।४४।।
मधुकर का लो उदाहरण देखो उसका अद्भुत लक्षण
अलग-अलग फूलों से वह करता केवल मधु संपादन।
तुम भी मधुमक्खी के इस अद्भुत सद्गुण को ग्रहण करो
दिव्य गुणों के संग्रह से आदर्श मार्ग का सृजन करो।।४५।।
सभी संप्रदायों के उत्तम तत्त्वों को संग्रहित करो
सर्वमान्य जो ज्योत सकलमत की उसको प्रज्ज्वलित करो।
देखो फिर उसके प्रकाश में क्लेष कलह सब सुलझेंगे
रीति प्रथाओं के विवाद में लोग कभी ना उलझेंगे।।४६।।
अपने लिए अन्य लोगों से रखते हो जैसी आशा
किया करो वैसा ही वर्तन बोलो सदा मधुर भाषा।
सज्जन दुर्जन आस्तिक नास्तिक किया करो सबका आदर
बसे हुए सर्वांतर्यामी प्रभु मेरे सबके अंदर।।४७।।
पूजन अर्चन आराधन की सबकी अपनी अलग प्रथा
इनको लेकर जब तुम लड़ते मुझको होती बड़ी व्यथा।
घाट भले ही अलग-अलग हों एक नदी का है पानी
पानी में भी भेद देखने की मत करना नादानी।।४८।।
अखिल जगत् में सभी मतों का एक वही है निर्माता
सबके दिल की धड़कन है वह एकमेव जीवनदाता।
उपासना के मार्ग भिन्न हैं तरह-तरह के हैं साधन
लेकिन सबका लक्ष्य एक प्रभु उसका ही सबपर शासन।।४९।।
विविध धर्म के लोग भले ही विविध मार्ग अपनाते हैं
लेकिन सबके सभी अंत में एक सत्य को पाते हैं।
रीति रिवाजों की गलियों में ज्यादा भी तुम मत भटको
परम लक्ष्य को साध्य करो तुम साधन में ही मत अटको।।५०।।
नदियॉं सारी भिन्न दिशाओं में बह बहकर जाती हैं
लेकिन सभी अंत में जाकर सागर से मिल जाती हैं।
वैसे ही नाना रूपों को हम जो करते नित्य नमन
नमस्कार स्वीकार सभी के करता केवल रमा रमण।।५१।।
लोगों की बातें सुनकर तुम बहकावे में मत आना
ध्यान रहे निज मार्ग भटक कर और कहीं भी मत जाना।
राह पकड़कर एक निरंतर यदि तुम चलते जाओगे
आगे चलकर किसी एक दिन निश्चित प्रभु को पाओगे।।५२।।
भक्तों के हित प्रभु ने की संरचना अनंत पंथों की
भाषा रुचि संस्कृति अनुरूप हुई है रचना ग्रंथों की।
मार्ग एक है यही मुक्ति का योग्य नहीं ऐसा कहना
जो ऐसा कहते हैं उनकी संगत में तुम मत रहना।।५३।।
दुनियाभर के सभी संप्रदायों के साधन हैं उत्तम
सकल पंथ हैं निजशिष्यों को मुक्ति दिलाने में सक्षम।
एक स्त्रोत है हुआ जहॉं से सब मत पंथों का उद्गम
उसी स्त्रोत में मिल जाते सब, एक वही अंतिम संगम।।५४।।
अलग-अलग जन्मों में साधक विविध मार्ग अपनाता है
नाना पंथों के साधन से ज्ञान योग्यता पाता है।
लेकर अंतिम जन्म वही अद्वैत मार्ग पर आता है
महावाक्य के श्रवण-मनन से सहजमुक्त हो जाता है।।५५।।
एक अगर सबका मालिक तो लड़ते क्यों उसके बंदे
भिड़ने को तैयार सदा रहते लेकर लाठी-डंडे?
ऐसा प्रश्न किया शिष्यों ने प्रभु की वाणी को सुनकर
प्रभु बोले अब सुनो ध्यान से बोलूंगा जो है हितकर।।५६।।
अपनी-अपनी है सबकी छोटी सीमा अपनेपन की
उसके बाहर हैं जो-जो परवाह नहीं तुमको उनकी।
अपनों का ही सदा भला हो इसी सोच में तुम रहते
लेकिन अन्यों के हित थोड़ा सा भी कष्ट नहीं सहते।।५७।।
केवल अपने अपनों से तो पशु भी रखते हैं नाता
लेकिन मनुज वही सच्चा जो जग में सबको अपनाता।
बंधन तोड़ो अपनेपन की सीमा का विस्तार करो
जग सारा यह मेरा घर ऐसा कहकर व्यवहार करो।।५८।।
सब हैं अपने कौन पराया है इस छोटे से जग में
प्रेम दया करुणा का अंजन भरलो तुम अपने दृग में।
जब सब अपने ही होंगे तब कहो लड़ोगे तुम किससे
शत्रु नहीं होगा कोई तब क्या डरना इससे उससे।।५९।।
वास्तव में ईश्वर द्वारा निर्मित यह जग सुखदायक है
किंतु अविद्याग्रस्त जीव के लिए यही दुखदायक है।
नामरूप की देख विविधता जीव दिग्भ्रमित होता है
फिर बेचारा भेदजन्य दुख से जीवनभर रोता है।।६०।।
नामरूप को सत्य समझ फंस जाता जीव झमेले में
मोहित होकर खो जाता वह दृष्य जगत् के मेले में।
माया के इस कुटिल खेल को तुम जब तक ना समझोगे
तब तक फिर-फिर जन्म मरण के चक्कर में ही उलझोगे।।६१।।
नामरूप में जो दिखती है वह सत्ता आत्मा की है
जीवों के अंदर की चेतनता भी जगदात्मा की है।
सकल विश्व का अधिष्ठान वह भ्रम का भी आधार वही
प्रलय मचाकर क्षणभर में रच देता फिर संसार वही।।६२।।
सतत बदलती रहने वाली नामाकृतियॉं सत्य नहीं
इनसे मिलने वाला सुख भी तुच्छ क्षणिक है नित्य नहीं।
ब्रह्म सत्य है इस जग का वह अविकारी है अव्यय है
कण-कण को जो व्याप रहा है उसका सुख ही अक्षय है।।६३।।
नामाकृतियॉं जो नश्वर हैं सत्य उन्हें तुम कहते हो
वास्तव में जो शाश्वत उसके प्रति अबोध ही रहते हो।
अंधकार में सर्प रज्जु पर जैसे भासित होता है
भ्रम के कारण आत्मा पर यह जग आभासित होता है।।६४।।
अस्तिभातिप्रिय नामरूप हैं मूल घटक इस रचना के
प्रथम तीन आत्मा के लक्षण अंतिम दो हैं माया के।
तुम क्यों होते भ्रमित देखकर नामरूप की विभिन्नता
उनके अंदर ब्रह्म छिपा है देखो उसकी अनंतता।।६५।।
भक्तों के सुखहित नाना रूपों को प्रभु करते धारण
इन रूपों में तुम करते हो भेद अविद्या के कारण।
एक सत्य ही अलग-अलग नामों से जाना जाता है
विभिन्न भाषाओं में अनेक संबोधन वह पात है।।६६।।
सकल विश्व में भरा हुआ रस व्यापक एक अकेला है
छिपकर लीला रचता छलिया मायावी अलबेला है।
घट में मिट्टी छिपी हुई ज्यों हिम में जल है छिपा हुआ
गहनों में ज्यों छिपा स्वर्ण त्यों ब्रह्म जगत् में छिपा हुआ।।६७।।
दृष्य जगत् के भीतर है चैतन्य भरा उसको जानों
सब रूपों के अंदर तुम बस एक उसीको पहचानो।
भेद दृष्टि के कारण ही भ्रम है पीड़ा है सब दुख है
दृष्टि बने सर्वात्मभाव की फिर देखो सुख ही सुख है।।६८।।
इसीलिए कहता हूँ निर्गुण की उपासना किया करो
आत्मरूप के अवबोधन को तुम प्रधानता दिया करो।
निर्विकल्प सर्वात्मा ही है मुख्य उपास्य सकलमत का
सकल संप्रदायों का प्रेरक चरम लक्ष्य साधन पथ का।।६९।।
गुरुगंगा विरजा तट पर गुरु सन्निधान प्रस्थापित है
पीठ यहॉं जो स्थापित उसपर चित्स्वरूप सुविराजित है।
संप्रदाय की उपासना का मुख्य केंद्र है यह आसन
है प्रतीक निर्गुण अरूप का महिमामय यह सिंहासन।।७०।।
सच्चित्सुख का सिंहासन यह जानो तुम इसकी महिमा
वह अरूप है इसीलिए है नहीं यहाँ कोई प्रतिमा।
साधकजन जब नित्य करेंगे सगुण ब्रह्म का आराधन
रिक्तासन करवाएगा उनको निर्गुण का सतत स्मरण।।७१।।
ईश्वर के नाना रूपों का तुम करना पूजन अर्चन
लेकिन सब रूपों में करना एक ब्रह्म के ही दर्शन।।
प्रेम भाव श्रद्धा से करना श्रीहरिहर का नित्य भजन
सभी रूप हैं एक उसीके बना रहे यह अनुचिंतन।।७२।।
राम कहो हनुमान कहो घनश्याम कहो या नारायण
दत्त कहो नरसिंह कहो तुम कहो रुद्र या मधुसूदन।
भेद तुम्हे जो दिखता है वह माया का है सम्मोहन
वास्तव में वह एक तत्त्व बस अलग-अलग हैं संबोधन।।७३।।
प्रभु के अंदर ही सबको, सबके अंदर प्रभु को देखो
सकल सृष्टि के कण कण में प्रभु के दर्शन करना सीखो।
मुझमें तुम में भेद नहीं है चिद्घनरूप तुम्हारा है
मिथ्या उपाधियों के कारण ही अलगाव हमारा है।।७४।।
अल्प नहीं तुम हो विराट निज क्षमता में विश्वास करो
आत्मभाव में सुस्थित रहने का तुम नित अभ्यास करो।
यही सकलमत संप्रदाय की उपासना का विधान है
आत्मा का अनुचिंतन ही इस संप्रदाय में प्रधान है।।७५।।
स्वस्वरूप का ज्ञान प्राप्त जो करते होते मुक्त वही
‘ज्ञानादेवतु कैवल्यम्’ शास्त्रों का भी मंतव्य यही।
निकल गए जो जन्मचक्र से लौटे फिर वे कभी नहीं
अनुभव पाकर ही समझोगे इन बातों का अर्थ सही।।७६।।
उपासना से जो साधक प्रभु को प्रसन्न कर लेते हैं
प्रभु उनको मधुमती शक्ति अपनी प्रदान कर देते हैं।
इसी शक्ति की महिमा से मधुमयीदृष्टि वे पाते हैं
सतत ब्रह्मरस के प्राशन से रसस्वरूप हो जाते हैं।।७७।।
पूर्णकृपा के अनुभव को अभिव्यक्त नहीं वह कर सकता
स्वयं ब्रह्म होकर भी ‘हूँ मैं ब्रह्म’ नहीं वह कह सकता।
लाभ-हानि निंदा-स्तुति में वह कभी न विचलित होता है
महामौन में मग्न सदा वह हंसता है ना रोता है।।७८।।
द्वेषराग से रहित स्वयं को साक्षी जिसने मान लिया
भव सागर से तर जाने का रहस्य उसने जान लिया।
दुखप्रवाह में असंग रहता नहीं कभी वह बहता है
विषय भोग लेकर भी अलिप्त कमलपत्र सा रहता है।।७९।।
मिथ्या मृगजल से कब तक तुम अपनी प्यास बुझाओगे
ज्ञानसुधा का आस्वादन लो पूर्णतृप्त हो जाओगे।
जीवभाव को त्यागो अब सर्वात्मभाव को अपनाओ
करामलकवत् चित्स्वरूप को अपने ही अंदर पाओ।।८०।।
आत्मशांति के लिए लोग क्यों दूर घरों से जाते हैं
वहॉं बैठ कर फिर घर की ही यादों में खो जाते हैं।
सच्चा सिद्ध वही है जो निज स्वस्वरूप में रम जाता
विषयों के कोलाहल में भी अभंगसुख को है पाता।।८१।।
निर्जन वन में तो सबको ही शांति सहज मिल जाती है
रम्य तपोवन में क्षणभर जग की विस्मृति हो जाती है।
कर्तव्यों की भगदड़ में भी अविचल जिसकी तन्मयता
सच्चा जीवनमुक्त वही है शाश्वत उसकी चिन्मयता।।८२।।
अरे जीव तुम तो माया में आत्मा की हो परछाई
घोर अविद्या के कारण तुम भूल गए हो सच्चाई।
झूठे को सच दिखलाना ही माया की है चतुराई
सावधान रहना धोखा मत खा लेना मेरे भाई।।८३।।
भासमात्र है यह जग झूठे माया के बंधन सारे
भवनिद्रा से जागो देखो नित्यमुक्त तुम हो प्यारे।
जैसे हो वैसे ही रहना माया से तुम मत डरना
सहजमुक्त हो व्यर्थ मुक्त होने के प्रयास मत करना।।८४।।
चिदाकाश में छाया धूमिल नामरूप का ही कोहरा
उस कोहरे से ढका हुआ है सच्चित्सुख प्रभु का चेहरा।
सूरज की गरमी से जैसे क्षण में कोहरा छटता है
गुरु की पूर्णकृपा से परदा माया का भी हटता है।।८५।।
ज्ञान तुम्हे है पहले से ही विचार तुमको करना है
धो देने हैं विकार सारे अन्य नहीं कुछ बनना है।
काम हमारा मुख्य एक ही सत्प्रकाश फैलाना है
ज्ञानदृष्टि से तुम देखो तो यह जग एक खिलौना है।।८६।।
जीवभाव में तुम जबतक थे तबतक थी सारी पीड़ा
अहंब्रह्म कहते ही क्षण में सहज बनी जीवन क्रीड़ा।
नित्य आत्मरति में निमग्न तुम सदानंद स्वच्छंद रहो
फिरसे अब दुर्दम्य अहंता ममता का संबंध न हो।।८७।।
गुरु द्वारा संदर्शित साधन में निश्चल श्रद्धा रखना
संप्रदाय के प्रसारहित तुम चलते रहना मत थकना।
दिव्य सकलमत संप्रदाय का मार्ग सदा ज्योतिर्मय हो
जीवनयात्रा सुगम बने शुभदायक हो मंगलमय हो।।८८।।
ध्यान रखो अध्यात्म मार्ग में बात एक की ही सुनना
ज्ञानप्राप्ति के लिए कभी भी दो गुरुओं को मत चुनना।
बांटोगे कैसे दो भागों में तुम अपनी अनन्यता
दो मार्गों पर भटकोगे तो हाथ लगेगी निष्फलता।।८९।।
सबके भीतर बसा हुआ मैं बन कर श्वासों का स्पन्दन
भाव यही कर देगा सारे मुक्त तुम्हारे भवबन्धन।
प्रेम भाव से जब जब तुमसे होगा मेंरा अनुचिंतन
होगा तुमको दर्शन मेंरा अपने ही अंदर तत्क्षण ।।९०।।
सुनकर प्रभु के उपदेशों को धन्य हो गए सब प्राणी
खुले सभी के ज्ञानचक्षु सुन श्रीप्रभु की अमृतवाणी।
प्रभु चरणों पर मस्तक रखकर किया सभीने अभिवादन
वचन दिया सबने प्रभु को होगा आज्ञा का प्रतिपालन।।९१।।
इन शब्दों में पूर्ण किया श्रीप्रभु ने अपना उद्बोधन
हर्षभरित दृग मूंद लिए औ’ किया मौन का आलंबन।
सगुणरूप आच्छादित कर निज चित्स्वरूप विस्तार किया
शरणागत निजभक्तजनों का श्रीप्रभु ने उद्धार किया।।९२।।
नहीं किया जा सकता शब्दों से प्रभुमहिमा का गुणगान
नेति नेति कहकर वेदों ने इसी तथ्य का दिया प्रमाण।
प्रभु की महिमा गाते गाते थक जाते सब शास्त्र पुराण
अप्रमेय औ’ अद्वितीय हैं प्रभु सबके जीवन औ’ प्राण।।९३।।
प्रभु ने स्थापित की समाज में शांति समन्वय समानता
आज उन्हीं के कारण दिखती है हमको यह समरसता।
प्रभु के ॠण से मुक्त कभी ना हो सकती है यह जनता
अनंत उपकारों के प्रति हम अर्पित करते कृतज्ञता।।९४।।
प्रभु की आभा से देखो सन्मार्ग मुक्ति का ज्योतित है
उनकी अद्भुत कार्यसिद्धि से जग यह सारा विस्मित है।
प्रभु के उपदेशों से देखो जन गण मन आकर्षित है
अपने ही भीतर उस शाश्वत सुख को पाकर हर्षित हैं।।९५।।
दिव्यपीठ अद्वैतज्ञान के प्रसारहित प्रस्थापित है
इस समाज का ज्योतिस्तंभ जाज्ज्वल्यमान यह दीपित है।
प्रखर तेज को देख दुष्टजन लज्जित खिन्न पराजित हैं
ज्ञानदीप के आश्रित जन का आत्मानंद अपरिमित है।।९६।।
भेदभाव से रहित दिव्य प्रभु का दरबार सुशोभित है
सिंहासन यह चित्सत्ता का द्योतक महिमामंडित है।
झोली सबकी भरने वाला सद्गुरु यहॉं विराजित है
यशोकीर्ति श्रीप्रभुमाणिक की दिग्दिगंत में कूजित है।।९७।।
सभी धर्म के लोगों ने श्रीप्रभु को अपना ही माना
अपने-अपने इष्ट स्वरूपों को श्रीप्रभु में ही जाना।
सभी मतों के साधक श्रीप्रभु के प्रति आदर दिखलाते
सकलमतस्थापक श्रीमाणिक इसीलिए हैं कहलाते।।९८।।
प्रभु माणिक ही गुरु नानक हैं शिवस्वरूप बसवेश्र्वर हैं
प्रभु ही हैं महबूब सुभानी मालिक हैं पैगंबर हैं।
प्रभु समर्थ श्रीरामदास हैं प्रभु कविवर ज्ञानेश्र्वर हैं
प्रभु ही सब में भरे हुए, जग प्रभुमय, प्रभु जगदीश्र्वर हैं।।९९।।
प्रभु माणिक की यशोकीर्ति से नित सुरभित भुवनत्रय हो
माणिक माणिक जपने वालों का सुख शाश्र्वत अक्षय हो।
प्रभु की अनुकंपा से पुलकित सबका जीवन प्रभुमय हो
सकलमतस्थापक सद्गुरु श्री माणिकप्रभु की जय जय हो।।१००।।
प्रभु के उपदेशों से जग यह धन्य धन्य अति धन्य हुआ
श्रीचरणों का आश्रय पा कर धन्य आज चैतन्य हुआ।
प्रभु चरणों में रखकर मस्तक नमस्कार अब करता हूँ
बार बार प्रभु पद रज कण को निजमस्तक पर धरता हूँ।।१०१।।
प्रभु के पदरज में देखो तुम है कैसी अद्भुत क्षमता
इस अयोग्य मतिमंद दास के हाथों लिखवाई कविता।
संप्रदाय के जो अभिमानी रचना उन्हें समर्पित है
मन उपवन का काव्यकुसुम यह प्रभुचरणों में अर्पित है।।१०२।।
।।जय जय हो सकलमता विजय हो।।
इस कविता को ई-बुक फॉरमेट में पढ़ने के लिए नीचे दिए गए लिंक का उपयोग करें: https://manikprabhu.org/pdf-flip/sscdp.html
Recent Comments